28η Οκτωβρίου 1940

www.ioannismetaxas.gr/28nOktovriou.html

Από το Ημερολόγιο:

28 Οκτωβρίου, Δευτέρα,
Νύκτα στις τρείς με ξυπνούν, ο Τραυλός. Ερχεται ο Γκράτσι.-Πόλεμος!- Ζητώ αμέσως Νικολούδη, Μαυρουδή.- Αναφέρω βασιλέα.- καλώ Παλαιρετ και ζητώ βοήθεια Αγγλίας.- Κατεβαίνω 5 Υπουργικόν Συμβούλιον. Όλοι πιστοί και Μαυρουδής.-Όλοι πλην Κύρου.-Βασιλεύς περιφορά μαζί του. Φανατισμός του λαού αφάνταστος.-Μάχαι εις σύνορα Ηπείρου.-Βομβαρδισμοί. Σειρήνες.- Αρχίζουμε να τακτοποιούμεθα.
Ο Θεός βοηθός!!

(Σημείωση: Τραυλός προσωπική φρουρά έξω από την οικία του Μεταξά.
Νικολούδης, Υπουργός Τύπου. Μαυρουδής, Μόνιμος υπηρεσιακός Υφυπουργός Υπουργείου Εξωτερικών. M.Πάλαιρετ, Πρέσβυς Μ. Βρετανίας. Αλέξης Κύρου, τμηματάρχης Υπουργείου Εξωτερικών ).
Η Περιγραφή της συναντήσεως του Ιωάννη Μεταξά και του Εμμανουέλε Γκράτσι, είναι καταγεγραμμένη από τρείς ανθρώπους, που την έζησαν ή την άκουσαν από τον ίδιο τον Μεταξά, κατά το Υπουργικό Συμβούλιο της 5ης πρωινής της 28ης Οκτωβρίου. Η εκδοχή Γκράτσι δεν διαφέρει από τις άλλες δύο.

*Από τον Εμ. Γκράτσι στο βιβλίο του «Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ» όπου καταγράφεται επίσης όλη η σταδιοδρομία του επί ενάμιση έτος στην Ελλάδα. Εξεδόθη στην Ιταλία το 1945 και στην Ελλάδα το 1985, από την ΕΣΤΙΑ.
Από τον Εμ. Γκράτσι επίσης, σε άρθρο του με αριθ. 19 στην εφημερίδα ΤΖΙΟΡΝΑΛΕ ΝΤΕΛ ΜΑΤΙΝΟ, Ρώμη 25 Αυγούστου 1945. Η μετάφρασή τους, που βρέθηκε στο Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδος, δημοσιεύτηκε από τις εκδόσεις Παπαζήση
2008, με τίτλο Ο ΓΚΡΑΤΣΙ ΓΡΑΦΕΙ.(σελ. 175).

"Την καθορισμένη ώρα δέκα περίπου λεπτά πριν από τις 3, ο Στρατιωτικός ακόλουθος, ο διερμηνέας και εγώ φθάσαμε στην καγκελλόπορτα της μικρής βίλλας, όπου έμενε ο Πρωθυπουργός. Ο κόμης Ντε Σάντο είπε στον φρουρό να ειδοποιήσει τον Πρωθυπουργό ότι ο Πρέσβυς της Ιταλίας επιθυμούσε να γίνει δεκτός για μία άκρως επείγουσα ανακοίνωση. Ο φρουρός άρχισε να κτυπά ένα ηλεκτρικό κουδούνι που επικοινωνούσε με το εσωτερικό του σπιτιού, αλλά το υπηρετικό προσωπικό κοιμόταν. Περιμέναμε για μερικά ατελείωτα λεπτά μπροστά στην καγκελλόπορτα. Μες την βαθειά σιωπή της νύκτας ακουγόταν το γαύγισμα ενός σκύλου.

Επί τέλους το κουδούνισμα ξύπνησε τον ίδιο τον Μεταξα, ο οποίος έκαμε την εμφάνισή του σε μία μικρή πόρτα υπηρεσίας και, αναγνωρίζοντας με, διέταξε τον φρουρό να με αφήσει να περάσω.
Οι δύο συνοδοί μου έμειναν στον δρόμο περιμένοντας με, έξω από την καγκελλόπορτα.
Ο Μεταξάς είχε φορέσει μία σκούρα μάλλινη ρόμπα, από τον γιακά της οποίας φαινόταν ένα μετριότατο βαμβακερό νυχτικό. Μου έσφιξε το χέρι, με έβαλε μέσα και με άφησε να περάσω σε ένα μικρό σαλόνι, το συνηθισμένο σαλονάκι μιας μικροαστικής εξοχικής βιλλίτσας. Αυτό το περιβάλλον αλά Γκουίντο Γκοτσάνο, με τα κακόγουστα καλά του πράγματα μ' έκανε να αναλογιστώ προς στιγμήν με κάποιο πικρό κρυφό χαμόγελο την Βίλλα Τορλόνια.
Μόλις καθίσαμε του είπα ότι η Κυβέρνηση μου είχε αναθέσει να του κάμω μια άκρως επείγουσα ανακοίνωση και χωρίς άλλα λόγια του έδωσα το κείμενο. Ο Μεταξάς άρχισε να διαβάζει. Τα χέρια του κρατούσαν το χαρτί έτρεμαν ελαφρά και μέσα από τα γυαλιά του έβλεπα τα μάτια να βουρκώνουν, όπως συνήθιζε όταν ήταν συγκινημένος. Όταν τελείωσε την ανάγνωση, με κοίταξε κατά πρόσωπο και μου είπε με φωνή λυπημένη αλλά σταθερή
"Allors c' est la guerre" (Επομένως έχουμε πόλεμο). Του απήντησα ότι δεν ήταν καθόλου έτσι κατ' ανάγκην, και ότι μάλιστα η Ιταλική Κυβέρνηση ήλπιζε ότι η Ελληνική Κυβέρνηση θα εδέχετο τα αιτήματά της και θα άφηνε να περάσουν ελεύθερα τα Ιταλικά στρατεύματα, τα οποία θα άρχιζαν τις μετακινήσεις τους την 6η πρωινή.
Ο Μεταξάς με ρώτησε τότε πως μπορούσαν να σκεφθώ ότι, ακόμα και αν είχε την πρόθεση να ενδώσει, θα του ήταν δυνατόν μέσα σε τρείς ώρες να λάβει τις διαταγές του Βασιλέως και να δώσει τις απαραίτητες οδηγίες για την ελεύθερη διέλευση των ιταλικών στρατευμάτων. Χωρίς καμία πεποίθηση, από απλή ευσυνειδησία, αρπαζόμενος από την τελευταία ελπίδα όπως ο ναυαγός πιάνεται ακόμα και ένα σανιδάκι, του απήντησα ότι αυτό δεν ήταν καθόλου αδύνατον. Ασφαλώς θα είχε απ' ευθείας τηλεφωνική γραμμή για να επικοινωνεί με τον βασιλέα. Όσο για τις διαταγές προς τα στρατεύματα , θα ήταν αρκετό να διαταχθεί ο αρχιστράτηγος να στείλει με τον ασύρματο εγκύκλιο διαταγή σε όλους τους διοικητές αν μην παρεμποδισθεί η προέλαση των ιταλικών στρατευμάτων.

Ο Μεταξάς με ρώτησε τότε αν μπορούσα να του καθορίσω τουλάχιστον ποιά ήταν τα στρατηγικά σημεία επί του ελληνικού εδάφους που η ιταλική Κυβέρνηση θα ήθελε να καταλάβει. Φυσικά, αναγκάσθηκα αν του απαντήσω ότι δεν είχα την παραμικρή ιδέα. Ο Μεταξάς απήντησε : "Vous voyez bien que c' est impossible" (βλέπετε ότι αυτό είναι αδύνατον). Η ευθύνη του πολέμου αυτού βαρύνει αποκλειστικά την Ιταλική Κυβέρνηση. Η Κυβέρνηση σας ήξερε κάλλιστα ότι η Ελλάδα το μόνο που επιθυμούσε ήταν να παραμείνει ουδετέρα, αλλ' ότι ήμεθα αποφασισμένοι να υπερασπιστούμε το εθνικό έδαφος εναντίονοιουδήποτε. Του απήντησα, ενώ σηκωνόμουν, ότι ήλπιζα ακόμα ότι θα ελάμβανε υπ' όψιν του την διαβεβαίωση που περιείχετο στην διακοίνωση, κατά την οποίαν η Ιταλική Κυβέρνηση δεν είχε καμία πρόθεση να θίξει την κυριαρχία της Ελλάδος και ότι θα μου γνώριζε στην Πρεσβεία πριν από τις 6, ότι η χώρα του δεχόταν τα ιταλικά αιτήματα .
Ο Μεταξάς δεν μου απήντησε. Με συνόδευσε στην έξοδο υπηρεσίας από την οποίαν είχα μπεί πριν από ένα τέταρτο και ήμασταν στο κατώφλι μου είπε χωρίς να αναπτύξει περισσότερο την σκέψη του, "Vous etes les plus forts..." (Είσαστε πιό δυνατοί) με φωνή αυτή τη φορά βαθιά αλλοιωμένη. Με τη σειρά μου δεν ήξερα τι να απαντήσω στα λόγια αυτά και στην βαθειά λύπη που τα δονούσε. Νομίζω δεν υπάρχει άνθρωπος στον κόσμο, ο οποίος τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του να μην αισθάνθηκε απέχθεια για το επάγγελμα του. Αν στην μακρά σταδιοδρομία μου στην υπηρεσία του κράτους υπήρξε ποτέ μια στιγμή κατά την οποίαν εμίσησα το δικό μου, μια στιγμή κατά την οποίαν το καθήκον του αξιώματός μου μου φάνηκε σταυρός όχι μόνο θλιβερός αλλά και ταπεινωτικός, η στιγμή αυτή ήταν όταν άκουσα εκείνα τα λόγια του πρόφερε ο πρεσβύτης εκείνος, που είχε καταναλώσει ολόκληρη την ζωή του αγωνιζόμενος και υποφέροντας για την χώρα του και τους βασιλείς του και που και κατά την υπέρτατη εκείνη στιγμή, προτιμούσε να διαλέξει για την πατρίδα του τον δρόμο της θυσίας και όχι τον δρόμο της ατιμώσεως. Υποκλίθηκα μπροστά του με τον βαθύτερο σεβασμό και βγήκα από το σπίτι του."

Το κείμενο της τελεσιγραφικής διακοίνωσις που επεδόθη από τον Πρεσβευτή της Ιταλίας Εμ. Γκράτσι στον Ιωάννη Μεταξά, Πρωθυπουργό και Υπουργό των Εξωτερικών την 3η πρωινή της 28ης Οκτωβρίου, έχει δημοσιευθεί μαζί με όλα τα διπλωματικά έγγραφα, που αφορούν τις Διπλωματικές σχέσεις Ελλάδος Ιταλίας, σε έκδοση του Βασιλικού Υπουργείου των Εξωτερικών το 1940, με Αριθ. 178, με τον τίτλο: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΕΥΚΗ ΒΙΒΛΟΣ 1940 - Η ΙΤΑΛΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ.

Οπως και το Διάγγελμα Πρωθυπουργού προς τον Ελληνικόν Λαόν.
Και με γαλλικό τίτλο: Livre Blanc Hellenique «Documents Diplomatiques,
L' Agression de L Italie contre la Grece». Το εν λόγω κείμενo επεδόθη στον Ιωάννη Μεταξά στα γαλλικά.

Διάγγελμα Πρωθυπουργού προς τον Ελληνικόν Λαόν.

28η Οκτωβρίου 1940
Η στιγμή επέστη που θα αγωνισθώμεν δια την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος, την ακεραιότητα και την τιμήν της. Μολονότι ετηρήσαμεν την πλέον αυστηρά ουδετερότητα και ίσην προς όλους, η Ιταλία μη αναγνωρίζουσα εις ημάς το δικαίωμα να ζώμεν ως ελεύθεροι Ελληνες, μου εξήτησε σήμερον την 3ης πρωινήν την παράδοσιν τμημάτων του εθνικού εδάφους, κατά την ίδιαν αυτής βούλησιν, και μου ανεκοίνωσεν ότι προς κατάληψιν αυτών, η κίνησις των στρατευμάτων της θα ήρχιζεν την 6η πρωινήν. Απήντησα εις τον Ιταλόν Πρέσβυν ότι θεωρώ και το αίτημα αυτό καθ' εαυτό και τον τρόπον με τον οποίον γίνεται τούτο, ως κήρυξιν πολέμου της Ιταλίας εναντίον της Ελλάδος.
Τώρα θα αποδείξωμεν εαν πράγματι έιμεθα άξιοι των προγόνων μας και της ελευθερίας την οποίαν μας εξησφάλισαν οι προπάτορές μας. Ολον το Εθνος ας εγερθή σύσσωμον. Αγωνισθήτε δια την Πατρίδα, τας γυναίκας, τα παιδιά σας και τας ιεράς παραδόσεις μας. Νυν υπέρ πάντων ο αγών
Ιωάννης Μεταξάς

Διάγγελμα της Α.Μ. του Βασιλέως προς τον Ελληνικόν Λαόν.

28η Οκτωβρίου 1940
Ο Πρόεδρος της Κυβερνήσεως σας ανήγγειλε προ ολίγου υπό ποίους όρους ηναγκάσθημεν να κατέλθωμεν εις πόλεμον κατά της Ιταλίας, επιβουλευθείσης την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος.
Κατα την Μεγάλην αυτήν στιγμήν είμαι βέβαιος ότι κάθε Ελλην και κάθε Ελληνίς θα εκτελέσωσι το καθήκον των μέχρι τέλους και θα φανώσιν αντάξιοι της ενδόξου ημών ιστορίας.
Με πίστη εις τον Θεόν και εις τα πεπρωμένα της φυλής, το Εθνος σύσσωμον και πειθαρχούν ως εις άνθρωπος θα αγωνισθή υπέρ βωμών και εστιών μέχρι τελικής νίκης.
Γεώργιος Β'

Με βάση αυτά τα έγγραφα και τα δημοσιεύματα των εφημερίδων έχουν έκτοτε συνταχθεί πολλά άλλα ιστορικά ή λογοτεχνικά βιβλία.

Η απάντηση του Πρωθυπουργού Ιωάννη Μεταξά, στον Γκράτσι την 28η Οκτωβρίου
"Alors c' est la guerre" επομένως έχουμε πόλεμο, και το "ΟΧΙ" του Αλβανικού Επους, με τους ηρωικούς αγωνιστές, δεν προέκυψαν τυχαία εκείνο το πρωινό του Φθινοπώρου.
Ο λαός και ο στρατός πολέμησαν, και ο καθένας στη θέση που ετάχθη, άνδρες και γυναίκες ηρωικά, με γενναιότητα, υπερηφάνεια, αυτοθυσία και αυταπάρνηση και με εμπιστοσύνη στον αρχηγό τους, γιατί γνώριζαν ακριβώς για ποιά αγαθά της ζωής, της κοινωνίας και του πνεύματος, πολεμούσαν και τι ακριβώς υπερασπίζονταν.
Ολα όμως ήταν το αποτέλεσμα μελετημένων πράξεων και διαδικασιών μίας προκαθορισμένης εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής, που στόχο είχε την άμυνα και την προετοιμασία σε περίπτωση πολέμου. Η πολιτική αυτή αναπτύχθηκε και εφαρμόστηκε επί μία τετραετία, από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, το καθεστώς που με πρόνοια και διορατικότητα προέβη σε συστηματική προετοιμασία λαού και στρατού. Η εφαρμογή όλων των μέτρων άρχισε να υλοποιείται σταδιακά από την πρώτη στιγμή που έγινε Πρωθυπουργός Ο Ι. Μεταξάς, τον Απρίλιο του 1936 και συγχρόνως ανέλαβε τα Πολεμικά Υπουργεία και το Υπουργείο Εξωτερικών. Αργότερα το 1938 το Παιδείας.
Η προετοιμασία λαού και στρατού κάλυψε όλους τους τομείς, παράλληλα νόμοι δίκαιοι, υπέρ του λαού με συνέπεια και πρόνοια θεσμοθετήθηκαν έγκαιρα. Διατάγματα και αυστηρά μέτρα εις βάρος του τύπου ελήφθησαν, που αφορούσαν την εσωτερική πολιτική και τη γαλήνη του τόπου. Την προσπάθεια για ανασυγκρότηση και ένα ολόκληρο σχέδιο, για αναπτέρωση του ηθικού και την εθνική ομοψυχία συντελέστηκε μέσω της οργανώσεως της Ε.Ο.Ν και την δεδομένη στιγμή έφερε τα αναμενόμενα αποτελέσματα.
Όλα εκτελέστηκαν υπό την προσωπική καθοδήγηση και τον διορατικό, επιτελικό νου του Ιωάννη Μεταξά, που είχε πάρει την φοβερή απόφαση να αμυνθεί η Ελλάδα σε περίπτωση επιθέσεως, πριν ακόμη αρχίσει ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, τον Μάρτιο του 1939.

1939--12 Μαρτίου Κυριακή - 19 Μαρτίου
Εβδομάς των παθών.- Πρώτη ανακοίνωσις Αγγλική για τα χρέη και υποψίες μου ότι θα επιζητήση την πτώσιν μου. Επίσης υποψίαι δια ρόλον Τσουδερού. Βασιλεύς σταθερώς υπέρ. Αλλά Ελλάς αδύνατον να πληρώση. Ανησυχίαι μου. Αίφνις αναπήδησις ζητήματος απειλής Ρουμανίας υπό Γερμανίας (Παρασκευή) Διακοίνωσις Αγγλίας Σάββατον. Ζητεί απάντησι. Πόλεμος; Συνενόησις με συμμάχους; Σάββατον βράδυ μετά γεύμα ες διπλωματικόν σώμα διαψεύδονται από Ρουμάνους τα πάντα! - Φαίνεται ότι Gafenco εζήτησε Πέμπτη βοήθειαν Αγγλίας. Παρασκευήν εσυμβιβάσθησαν με Γερμανούς, και Σάββατον διέψευσαν (Hallifax). - Σήμερα επιβεβαιούνται εικασίαι μου. Εν τω μεταξύ Τούρκοι απήντησαν έτσι και έτσι, μάλλον ευμενώς.
Τι εβδομάδα !! - Τώρα όμως θα κινηθεί Mussolini? Μπορεί να μην κινηθεί; Και τι έχουμε να υποστούμε εμείς; - Ανησυχίες μου σοβαρές απόψε.
18 Μαρτίου. Φοβερά απόφασίς μου εν περιπτώσει Ιταλικής απειλής.
20 Μαρτίου, Δευτέρα. Ήσυχωτέρα κατάστασις. Αλλά υπερήφανος δι' απόφασίν μου.

Ενα πνεύμα αισιοδοξίας που υπήρξε ήδη από το 1939, ενεργοποιούσε την κοινωνία σε όλους τους τομείς και με ενθουσιασμό ενίσχυσαν το πρόγραμμα του. Ο ενθουσιασμός είναι φανερός στις φωτογραφίες των συγκεντρώσεων κόσμου κάθε ηλικίας, πολύ πριν την 28η, τον πόλεμο ή τον τορπιλισμό της Ελλης, που είναι επίσης καταγεγραμμένος στο Ημερολόγιο.
Με ψυχραιμία και κυριολεκτικά χωρίς να ανοίξει ρουθούνι, ο Ιωάννης Μεταξάς κράτησε γερά το τιμόνι σαν καλός Κυβερνήτης. Ετοίμασε την χώρα, ανάμεσα από πολλές αντιξοότητες εσωτερικούς και εξωτερικούς κραδασμούς. Τον προβλημάτησαν δολοπλοκίες από «ένθερμους φίλους», από Υπουργούς που παραιτήθηκαν, από Διευθυντές Τραπεζών που δεν τηρούσαν το απόρρητο της θέσεώς τους, από πρόσωπα του πολιτικού κόσμου και από φανερούς εχθρούς του καθεστώτος, που αγωνίζονταν να τον ανατρέψουν. Ψύχραιμος και σταθερός ακόμα και στις αντιθέσεις του με τους Αγγλους συμμάχους και στις παράλογες απαιτήσεις τους.

Αντιμετώπισε ακόμα και τον Βασιλέα Γεώργιο. Οπως την ημέρα που έγινε η απόβασις των Ιταλών στην Αλβανία και ο Βασιλέας Γεώργιος Β' του έδωσε το υπόμνημα του Σοφούλη περί Οικουμενικής.

7 Απριλίου, Μεγάλη Παρασκευή.
Απόβασις των Ιταλών εις Αλβανίαν. Βαρεία ανησυχία.- βράδυ Βασιλεύς με καλεί, μου δίδει υπόμνημα Σοφούλη. Θέλουν Οικουμενικήν Κυβέρνησιν κ.τ.λ. Αγανάκτησίς μου. Λέγω εις Βασιλέα ότι αν θέλη δοκιμάση να με απολύση και καλέση Σοφούλη. Δεν ετρελάθηκα απήντησε. Του είπα τότε ότι δεν κάμνω καμμίαν μεταβολήν, ότι δεν υπάρχουν κόμματα, ότι αυτά είναι πτώματα. Του συνέστησα να είπη εις Αγγελόπουλον να παύση να τους ενθαρρύνη.- Επιστρέφω εις Υπουργείον. Επιτελάρχαι. Μέτρα αντιστάσεως κατά Ιταλών.

Κώστα Κοτζία, "ΕΛΛΑΣ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ Η ΔΟΞΑ" σελ.28
Εις την είσοδον του Υπουργείου Εξωτερικών ο Ιωάννης Μεταξάς συνήντησε τον Υπουργό Κώστα Κοτζιά που είχε ήδη ειδοποιηθή.
«Κυρ Κώστα έχουμε Πόλεμο ...οι Ιταλοί μας τον κήρυξαν ...και να σου πω -ομιλώντας προχωρούσε προς το ιδιαίτερον γραφείον του-
εάν κρατήσουν όπως πιστεύω οι προφυλακές άμυνα 15 ημέρες όσες χρειάζονται δια να συμπληρωθεί η επιστράτευσις και δεν μας ριχτούν αμέσως οι Γερμανοί όπως είναι πιθανόν, μη σου φανεί παράδοξον να ιδής τους Ιταλούς στη Θάλασσα. Και ήρεμος κάθισε εις το γραφείον του και ερρίφθη ο Στρατηγός, ο Διπλωμάτης, ο Ελλην και ο Πρωθυπουργός αμέσως κατά την ιστορικήν φράσιν του «Και τώρα επί τω έργω»

O Ιωάννης Μεταξάς αφού προέβη στην εξιστόρηση της επίδοσης του τελεσιγράφου και στη πολιτικήν της Ελλάδος και της Ιταλίας κατέληξε.

"Αυτή είναι κύριοι συνάδελφοι η όλη εξέλιξης της πολιτικής μας. Ηδη προκειμένου να ζητήσω τας υπογραφάς σας δια τα αναγκαιούντα διατάγματα, σας δηλώ κατά τρόπο σαφή και απόλυτον, ότι οιοσδήποτε εξ ύμων έχει αντίρρησιν επιφύλαξιν ή και άρνησιν να την διατυπώση και να αναπτύξη την άποψίν του ή εν διαφωνία να υποβάλει την παραίτησιν του. Η δε τυχόν παραίτησίς αυτού δεν πρόκειται ουδ' επ' ελάχιστον να δημιουργήση οιανδήποτε παρεξήγησιν εις βάρος του, αφού το θέμα είναι ιστορικώς και εθνικώς τοιούτον, ώστε να επιβάλη την κατ' ελευθέραν γνώμην και συνείδησιν έγκρισιν ή απόρριιψιν των διαταγμάτων."
Ουδεμία διετυπώθη παρ' ουδενός έστω και μικρά επιφύλαξις. Τότε ο Πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς έθεσεν ενώπιον του τα Διατάγματα Γενικής επιστρατεύσεως Κηρύξεως εις Κατάστασιν Πολιορκίας κλπ και είπε.
«Θέτω προς υπογραφήν τα Διατάγματα ταύτα και υπογράφω πρώτος..»
Έλαβε ανα χείρας τον στυλογράφον του, εστάθη επ' όλίγον, τον εναπέθεσεν επί της τραπέζης, έκυψε την κεφαλήν του ως να εσυλλογίζετο, έκαμεν δια της δεξιάς του το σήμα του σταυρού, ανέλαβε εκ νέου τον στυλογράφον και την στιγμήν που ήρχισε να υπογράφη προσέθεσεν με βαθεία συγκίνησιν
«Ο Θεός σώζει την Ελλάδα».
Οι Υπουργοί ένας ένας με βαθειά συγκίνηση υπέγραψαν όμοια.

Στην αίθουσαν του Υπουργικού Συμβουλίου παρόντες ήσαν :

Πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς
και ως
Υπουργός Εξωτερικών, Στρατιωτικών, Ναυτικών, Αεροπορίας, Υπουργός Παιδείας

Υφυπουργός Εξωτερικών, Νικόλαος Μαυρουδής
Υφυπουργός Στρατιωτικών, Νικόλαος Παπαδήμας
Υφυπουργός Ναυτικών, Ιπποκράτης Παπαβασιλείου
Υφυπουργός Παιδείας, Νικόλαος Σπέντζας
Υφυπουργός Τύπου και Τουρισμού, Θεολόγος Νικολούδης
Υφυπουργός Πολιτικού Γραφείου, Κοσμάς Μπούρμπουλης
Υπουργός Δικαιοσύνης, Αγης Ταμπακόπουλος
Υπουργός Οικονομικών, Ανδρέας Αποστολίδης
Υφυπουργός Εθνικής Οικονομίας, Μενέλαος Κυριακόπουλος
Υπουργός Προνοίας και Υγιεινής Αντιλήψεως, Ηλίας Κριμπάς
Υπουργός Εσωτερικών, Ιωάννης Δουρέντης
Υπουργός Εργασίας, Αριστείδης Δημητράτος
Υπουργός Γεωργίας, Γεώργιος Κυριακός
Υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας, Αμβρόσιος Τζίφος
Υφυπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας, Δευκαλίων Ρεδιάδης
Υπουργός Διοικήσεως Πρωτευούσης, Κώστας Κοτζιάς
Υπουργός Εφοδιασμού, Γεώργιος Ζαφειρόπουλος
Υπουργός Σιδηροδρόμων, Γεώργιος Νικολαιδής
Υφυπουργός Δημόσιας Ασφάλειας, Κωνσταντίνος Μανιαδάκης
Υφυπουργός Συναιτερισμών, Μπάμπης Αλιβιζάτος