Προετοιμασία του Πολέμου

Η Προετοιμασία του Πολέμου ήταν Στατιωτική, Διπλωματική και Κοινωνική. Η Εξωτερική Πολιτική του Μεταξά είναι ένα  σημαντικό κεφάλαιο που δεν μπορεί να καλυφθεί στην παρούσα ιστοσελίδα,  παρά μόνο με μερικές χρονολογικές κατατοπιστικές καταγραφές.

Οι προσωπικές του σημειώσεις στο Ημερολόγιο είναι μόνο ενδεικτικές για τις συναντήσεις, τα σύμφωνα, τις συμμαχίες, τις διαπραγματεύσεις και τις ισορροπίες που επέτυχε. Διατυπωμένες τηλεγραφικά στο Ημερολόγιο του, όπως και οι αντίστοιχες κρίσεις του σε κάθε γεγονός, έχουν ανάγκη εκτεταμένης επεξήγησης.

Επίσης εκτεταμένη είναι η αλληλογραφία του με τις Ελληνικές Πρεσβείες Ρώμης, Βερολίνου, Λονδίνου, Παρισίων, Αγκυρας, Σόφιας, Βελιγραδίου και Τιράνων. Στη βιβλιογραφία συνεχώς προστίθενται νέα στοιχεία, όμως ακόμα δεν έχει παρουσιασθεί καμία ικανοποιητική ιστορική μελέτη που να αντιμετωπίζει όλο το φάσμα των διπλωματικών του ενεργειών.

Η Εξωτερική πολιτική οργανώθηκε με συντονισμένη διπλωματική δραστηριότητα προς κάθε κατεύθυνση, με αλλεπάλληλα ταξίδια του ιδίου, που ως υπεύθυνος Υπουργός Εξωτερικών, κινήθηκε προς τέσσερεις βασικούς άξονες, προκειμένου να συγκρατήσει συμμαχίες που κατέρρεαν και συμφωνίες που δεν ετηρούντο, από συμμάχους και μη. Οι στόχοι που έθεσε ήταν:
Την ένταξη της Ελλάδος στο πλευρό των Συμμάχων.
Την διατήρηση της ουδετερότητας και αποφυγή κάθε πρόκλησης. 
Την  δημιουργία και ενίσχυση συμφώνων με τα Βαλκανικά κράτη και την Τουρκία.
Την παρακολούθηση λεπτό προς λεπτό της στάσεως της Ιταλίας από τον ίδιο, όταν άρχισαν οι προκλήσεις, που τις αντιμετώπισε  με  άμεση αντίδραση,  ώστε να μην γεννηθεί η παραμικρή παρεξήγηση και αφορμή πολέμου, όπως στον τορπιλισμό της ΕΛΛΗΣ. Η δημιουργία και σωστή λειτουργία δικτύου κατασκοπείας και  αντικατασκοπείας για συλλογή πληροφοριών τον κρατούσε προσωπικά ενήμερο για τα διαδραματιζόμενα. Συγκεκριμένα ενώ αγωνίστηκε με κάθε τρόπο για την στήριξη συμμαχιών στο Βαλκανικό Σύμφωνο, το αποτέλεσμα ήταν απόλυτα αρνητικό, αφού ένας ένας οι σύμμαχοι βαλκάνιοι τραβούσαν το δικό τους δρόμο συμφέροντος ή καιροσκοπισμού και παραδίδονταν στις δυνάμεις του άξονα χωρίς να υπολογίζουν τις συμφωνίες. 

3 Μαΐου του 1936 αναχωρεί για το Βελιγράδι για την Σύνοδο του Συμβουλίου Βαλκανικής Συνεννοήσεως. Ήδη από το 1934 είχε κάνει παρατηρήσεις και προείδε την περίπτωση εμπλοκής του συμφώνου σε περίπτωση Ιταλικής εισβολής, με ένα από τα Βαλκανικά κράτη. 
5 Μαΐου του 1936 ολοκλήρωσε την συμφωνία των Βαλκανικών κρατών. (Ελλάδα, Βουλγαρία , Γιουγκοσλαβία, Ρουμανία).
24 Μαΐου 1937. Ο Ινονού επισκέπτεται την Αθήνα διαβιβάζων θερμό τηλεγράφημα από τον Μουσταφά Κεμάλ.
Οκτώβριο του 1937. Ο Μεταξάς ανταποδίδει την επίσκεψιν.
Ακολουθεί η Βαλκανική Σύνοδος στην Αγκυρα όπου απεφασίσθη η πολιτική συνεργασία των δύο κρατών για απεριόριστο διάρκεια.
Μάρτιο 1938. Ο Μεταξάς μεταβαίνει εις Κωνσταντινούπολη ένα μήνα αργότερα πετυχαίνει την υπογραφή «Προσθέτου Ελληνοτουρκικής Συνθήκης».
31 Ιουλίου 1938. Ως Πρόεδρος του Διαρκούς Συμβουλίου της Βαλκανικής Συνεννοήσεως υπογράφει στην Θεσσαλονίκη «Σύμφωνο μη Επιθέσεως».
1 Νοεμβρίου 1938. Συναντάται μυστικά ο Βούλγαρος Πρωθυπουργός Κιοσειβάνωφ με τον Γιουγκοσλάβο Στογιαντίνοβιτς και του προτείνει τον διαμελισμό της Ελλάδος και την μεταξύ των μοιρασιά. Βούλγαροι Θράκην, Γιουγκοσλάβοι Θεσσαλονίκην.
Ο Παύλος της Γιουγκοσλαβίας του μαρτυρεί την συνομωσία και υπόσχεται υποστήριξη που τελικά όμως δεν δίνει.
10 Νοεμβρίου 1938. Πεθαίνει ο Κεμάλ Αττατούρκ και ο Μεταξάς μεταβαίνει εις την Αγκυραν για να παραστεί στην κηδεία. Σε συνεννόηση με τον Ινονού μένουν σύμφωνοι για την ιδιαίτερη σχέση των δύο κρατών μέσα στην Βαλκανική Συνεννόηση. Σύντομα όμως όπως οι Τούρκοι συνωμοτούν με τους Βουλγάρους για παραχώρηση ελληνικών εδαφών προς την Βουλγαρίαν και έξοδον της εις το Αιγαίον. Αυτή η στάση των «βαλκανικών συμμάχων» αλλά και των Αγγλων - Γάλλων συμμάχων είναι που οδήγησε τον Μεταξά στην κατασκευή της «Γραμμής Μεταξά» προς την Βουλγαρίαν. Διέβλεπε τις σταθερές διεκδικήσεις της, και την με ελαφράν καρδίαν, διάθεσιν όλων για την παραχώρηση ελληνικών εδαφών και πληθυσμών στην Βουλγαρία. Σε όλα ο Μεταξάς ορθώνεται και αντιστέκεται αποβλέποντας μόνο στο έννομο συμφέρον της Ελλάδος.

18 Φεβρουαρίου 1939. Ο Μεταξάς μεταβαίνει στο Βελιγράδι, συναντά τον βασιλέα Παύλο της Γιουγκοσλαβίας, που του εκμυστηρεύεται την συνάντηση της 1ης Νοεμβρίου.Του υπόσχεται υποστήριξη σε περίπτωση νέας προδοσίας. Δεν θα το τηρήσει.
19-22 Φεβρουαρίου 1939. Ο Μεταξάς βρίσκεται στο Βουκουρέστι στο Μόνιμο Συμβούλιο Βαλκανικής Συνεννοήσεως. Όπου έχει συναντήσεις με τον Σαράτσογλου, Καλινέσκου, Γκαφένκο, Βασιλέα Κάρολο. Διαπιστώνει εκ νέου την αλληλεγγύην, η οποία ενώνει τα μέλη της Βαλκανικής συνεννοήσεως και υπογραμμίζει την ομόθυμον θέλησιν των να συνεχίσουν τας προσπαθείας τους υπό το ίδιον πνεύμα....επί βάσεων πλήρους ισότητας και απολύτου σεβασμού των συνόρων.
27 Απριλίου 1939. Μετά την εισβολή της Ιταλίας στην Αλβανία στέλνει τηλεγράφημα προς Β. Πρεσβεία εν Λονδίνω. Με το οποίο  διαμαρτύρεται για τα δημοσιεύματα του αγγλικού και γαλλικού τύπου, που ενθαρρύνουν την επεκτατική στάση των Βουλγάρων
19 Οκτωβρίου 1939. Η Τουρκία αφού έχει ερωτοτροπήσει με την Ρωσία υπογράφει συνθήκη φιλίας με τους Συμμάχους εισπράττοντας οικονομική και εξοπλιστική βοήθεια. Όμως στο τέλος διαλέγει τον δρόμο της ουδετερότητας.
1 Φεβρουαρίου 1940. Λαμβάνει χώρα η 8ή και τελευταία Σύνοδος της Βαλκανικής Συνεννοήσεως στο Βελιγράδι, όπου γίνεται η ανανέωση του Συμφώνου. Στο διάστημα που μεσολάβησε, οι μεν Βούλγαροι δοκίμασαν να συνεννοηθούν με τους Γιουγκοσλάβους για επίθεσιν εναντίον της Ελλάδος, οι δε Γιουγκοσλάβοι πρότειναν να κατασκευάσουν όπλα για τους Βουλγάρους.
Αρνητική υπήρξε και η συνεννόηση με την Ρουμανία, που ενώ στην αρχή έδειχνε το ενδιαφέρον της για κοινή στάση με την Ελλάδα, ενάντια προς τον άξονα, η καιροσκοπική της πολιτική την οδήγησε στο τέλος να παραδοθεί αμαχητί.

Η Εσωτερική πολιτική του Ιωάννη Μεταξά είχε κύριο στόχο την ηθική και υλική εξύψωση της Ελλάδος. Ο Εθνικός Διχασμός και οι  κυβερνήσεις που είχαν μεσολαβήσει επί Δημοκρατίας, 1923-1936,  καθώς και τα επανειλημμένα κινήματα με συνεχή ανάμειξη του στρατού, είχαν εξασθενίσει και τον κοινοβουλευτισμό και την σύνθεση του στρατού, με αποτέλεσμα την απουσία στρατιωτικής ετοιμότητας.  Η οργάνωση της άμυνας αναπτύχθηκε σε πολλούς  τομείς, που αφορούσαν το ανθρώπινο δυναμικό, το ηθικό του, την βελτίωση του βιοτικού του επιπέδου και των εξοπλισμών  του:

Κοινωνικά έργα (νομοθετικά μέτρα για τις ασθενέστερες τάξεις αγροτών και εργατών, (8ωρο, Κυριακάτικη αργία, ΙΚΑ, ιατρεία, αυτάρκεια, παιδικοί σταθμοί συσσίτια). 
Ηθική προετοιμασία και ομοψυχία, μέσα από τις δραστηριότητες της οργάνωσης της Ε.Ο.Ν.
Στρατιωτικά έργα (εξοπλισμοί, οχυρωματικά έργα, Γραμμή Μεταξά, οχύρωση παρακτίων περιοχών).
Οικονομικά μέτρα, που είχαν σχέση με την αξιοποίηση της γής και την εντατική καλλιέργεια, τις εξαγωγές, με τα αυστηρά μέτρα εναντίον της λαθρεμπορίας του συναλλάγματος, με μέτρα προστασίας του εθνικού νομίσματος, με αυστηρό τελωνειακό έλεγχο, με δάνεια προς το κράτος από την Τράπεζα της Ελλάδος για τους εξοπλισμούς. (Κτίστηκαν 26 ακόμα πρακτορεία της Τράπεζας της Ελλάδος) και έγινε ολοκλήρωση του κεντρικού κτηρίου το 1938. Ολα εκτελέστηκαν χωρίς κανένα εξωτερικό δανεισμό και μόνο όταν άρχισε ο πόλεμος ζητήθηκε η οικονομική βοήθεια της Αγγλίας.
Δημόσια έργα οδικά δίκτυα, γέφυρες, σιδηρόδρομοι, επικοινωνίες, νοσοκομεία, πυροσβεστική υπηρεσία κ.α.
Μέτρα ασφαλείας. Οργάνωση αστυνομίας, περιορισμός ελευθεροτυπίας, επαγρύπνηση και παρακολούθηση των πρακτόρων ξένων κρατών.
Σημαντικά και όχι γνωστά είναι τα Εργα της 4ης Αυγούστου.

 Η Ελλάδα στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο

28η Οκτωβρίου 1940 "Νίκη και Δόξα"έως τον θάνατο του Ι.Μεταξά την 29η Ιανουαρίου 1941

Από τον θάνατο του Ι.Μεταξά έως την είσοδο τωνΓερμανών στην Αθήνα την 27η Απριλίου 1941

Ι. Μεταξάς: «Θα νικήσωμεν ! αλλά δια τους Eλληνας Υπέρ την Νίκη η Δόξα» Συνθήματα του Ιωάννη Μεταξά και η ηθική προετοιμασία του πολέμου. Ομιλία της Ιωάννας Φωκά-Μεταξά στο Λύκειο Ελληνίδων, 22.10.2009.

Σας ευχαριστώ πολύ για τη χαρά και την τιμή που μου προσφέρετε να είμαι σήμερα ομιλήτρια στο Λύκειο Ελληνίδων. Γνωρίζετε καλύτερα από μένα ότι ο Ιωάννης Μεταξάς θαύμαζε απεριόριστα το έργο που επιτελούσε το Λύκειο και ενώ εκείνη την εποχή έκλεισε πολλές οργανώσεις, το Λύκειο Ελληνίδων αναγνωρίστηκε ως Επίσημος Εθνική Οργάνωσις και  το Δελτίο του επανεκδόθηκε, μετά από πολλά χρόνια διακοπής. Τιμητικές διακρίσεις για το έργο τους απονεμήθηκαν στην ιδρύτρια Καλλιρρόη Παρρέν και στην διευθύντρια Άννα Τριανταφυλλίδου.

Με μουσική και χορευτικές ομάδες του Λυκείου έγιναν το 1938 οι εορτές του Παναθηναικού Σταδίου υπέρ της Αεροπορίας και ο εορτασμός της 4ης Αυγούστου, όπως και πολλές άλλες εκδηλώσεις. Στα αρχεία σώζεται μία φωτογραφία του Ιωάννη Μεταξά, σε γεύμα στο Τμήμα  Παιδικής Αδελφοσύνης,  που είχε ιδρύσει η Ελένη Ζούζουλα. «Το παράδειγμά του Λυκείου εύρε άξιους μιμητάς» αναφέρουν τα Πρακτικά. Ο λόγος είναι ότι η Εθνική Οργάνωσις Νεολαίας, η Ε.Ο.Ν, που ίδρυσε ο Ιωάννης Μεταξάς, είχε παράλληλους στόχους με το Λύκειο Ελληνίδων.

Ο Ι. Μεταξάς με την Ε.Ο.Ν πρόβαλε τον λαικό πολιτισμό και πίστεψε στη ηθική και πνευματική δύναμη που αντιπροσωπεύει η Ελληνίδα. Προστάτεψε την  εργαζομένη όσο και την θέση της μητέρας στην οικογένεια και ενίσχυσε το γυναικείο κίνημα. Αναγνωρίζοντας τη σημασία του έργου της Ε.Ο.Ν, η   Άννα Τριανταφυλλίδου παρότρυνε το 1939 τις δεσποινίδες να εγγραφούν στην οργάνωση, η οποία  συνέβαλε ουσιαστικά στην ηθική και πρακτική προετοιμασία του Έθνους για την αντιμετώπιση της λαίλαπας του επερχομένου πολέμου.

Δεν γνώρισα τον παππού μου, έζησα όμως κοντά στην  υπέροχη σύζυγό του Λέλα, που με αμοιβαία αφοσίωση, εμπιστοσύνη και αγάπη, βάδισαν χέρι με χέρι, δοκίμασαν πολέμους και νίκες, εξορίες και καταδίκες, δόξα, αναγνώριση, και αμέτρητη οικογενειακή σύμπνοια και γαλήνη. Στα 45 χρόνια του πένθους της, η Λέλα δεν έβγαλε ποτέ τα μαύρα, και έφυγε πλήρης ημερών, 100 ετών.

Από διηγήσεις της Λέλας, της μητέρας μου Νανάς και της θείας μου Λουκίας, έζησα νοητικά τη οικογενειακή τους ζωή, την προσωπικότητά του παππού μου, τον συναισθηματικό του πλούτο,  το ηθικό του ανάστημα,  τις αρχές και τις αξίες της οικογένειας μας.  Η πυκνή αλληλογραφία τους αποτελεί ζωντανή μνήμη ιστορικών γεγονότων, όπως των Βαλκανικών Πολέμων. Ο Ιωάννης Μεταξάς, ως λοχαγός ήταν τότε επιτελής στο στρατηγείο του Διαδόχου Κωνσταντίνου και ο κύριος σχεδιαστής των μαχών στους δύο Βαλκανικούς Πολέμους. Σας διαβάζω μέρος της επιστολής του προς την Λέλα, μετά την είσοδο του στρατού στην Θεσσαλονίκη στις 26 Οκτωβρίου.

Θεσσαλονίκη 29 Οκτωβρίου 1912.

Αγαπημένη μου Λέλα,

Πόσο θα σου φαίνεται παράξενο να λαμβάνης γράμμα μου από την Θεσσαλονίκην. Σήμερα είναι η πρώτη μέρα που ησύχασα και ανεπαύθην. Το τι ετράβηξα αυτάς τας ημέρας δεν φαντάζεσαι. Τας 25 εφύγαμεν από το Κιρδζαλάρ, από όπου σου είχα γράψει. Το βράδυ είμεθα εις Τοπσίν, ο δε στρατός διέβη τον Αξιόν. Δυσκολίαι μεγάλαι- τας υπερέβημεν όλας. Το βράδυ ήλθαν στο στρατηγείον Τούρκοι απεσταλμένοι προτείνοντες την παράδοσιν του στρατού και της πόλεως.

Ο Διάδοχος ανέθεσε εις  Δούσμανην  και εις εμέ να διαπραγματευθώμεν. Τους εζητήσαμεν το Καραμπουρνού . Δεν εδέχθησαν, και την άλλην ημέραν εκινήσαμεν προς μάχην. Είχα κάμη την διαταγήν της μάχης, και το απόγευμα της 26ης ήσαν κυκλωμένοι. Προτού όμως αρχίσει το πυρ έστειλαν πάλιν απεσταλμένους και εδέχθησαν όλους τους όρους μας. Μετέβημεν νύκτα ο Δούσμανης και εγώ εις Θεσσαλονίκην και διεπραγματεύθημεν με τον Τούρκον αρχιστράτηγον την παράδοσιν του στρατού του, της πόλεως και του Καραμπουρνού , και υπεγράψαμεν το πρωτόκολλον. Συγκινητική στιγμή! Εγυρίσαμε αμέσως νύκτα.

Σας διαβάζω επίσης  άλλη μία παράγραφο από επιστολή του πάλι προς την γυναίκα του, μετά από την κατάληψη των Ιωαννίνων και την τρομακτική μάχη του Μπιζανίου, που είχε σχεδιάσει ο Ιωάννης Μεταξάς.

....Το πρωί της 21ης έφθασαν δύο απεσταλμένοι του Εσσάτ Πασσά αναγγέλοντες ότι παραδίδεται άνευ όρων. Το μεσημέρι ήμουνα με τον Φώντα Στρατηγό εις τα Ιωάννινα και υπογράψαμε με τους Τούρκους το πρωτόκολλον της παραδόσεως των. Το πρωτόκολλον ήτο σκληρόν.

Η παράδοσις έγινε άνευ όρων....

Την 22α Φεβρουαρίου εισήλθομεν ακολουθούντες τον Διάδοχον επικεφαλής του στρατού εις Ιωάννινα. Ήθελα να σου γράψω πολλά αλλά μου έφαγε την ώρα το σχέδιον της μάχης. Αλλά αυτό έπρεπε να σου το στείλω. Είσαι το μόνο πρόσωπο που γνωρίζει πως έγινε η μάχη. Ούτε βασιλείς ούτε κυβέρνησις γνωρίζουν ακόμη παρά μέσες άκρες. Αλλά η Λέλα μου έπρεπε πρώτη από όλους.

Εκτός από τις προφορικές μνήμες μελέτησα και συνεχίζω να μελετώ κείμενά του Ιωάννη Μεταξά. Το Ημερολόγιο, που καλύπτει 45 χρόνια στρατιωτικής και πολιτικής δράσης, τους 250 λόγους 1936-1941, την αλληλογραφία του, τα άρθρα στις εφημερίδες, το Αρχείο του και το αρχείο της Ε.Ο.Ν (60.000 σελίδες) που βρίσκονται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, ανοικτά στο κοινό από το 1970.

Παντού συνάντησα το ίδιο ακέραιο ήθος, τα ίδια ιδανικά, σεβασμό στο διάλογο,  αγάπη για προσφορά και αφοσίωση στην Ελλάδα. Μου τα επιβεβαίωσαν και όσοι τον γνώρισαν, επώνυμοι και ανώνυμοι, και διέκρινα, μάλλον θαύμασα, την συνέπεια λόγων και πράξεων με την οποία βάδισε σε όλη του τη ζωή.

 

Με αυτά τα εφόδια παρουσιάζομαι σήμερα με σεμνότητα μπροστά σας, για να πω απλά όσα κατάλαβα, ελπίζοντας ότι το συναίσθημα λόγω συγγένειας δεν με παρασέρνει, αντίθετα προσθέτει ηθική ευθύνη και εποπτεύει την αντικειμενική και ιστορική σκέψη.

Διαβάζοντας τα κείμενά του κατάλαβα γιατί έγινε  αξιωματικός, γιατί ο Βενιζέλος τον επέλεξε για προσωπικό του σύμβουλο στα στρατιωτικά θέματα το 1910, μόλις ανέλαβε την εξουσία, γιατί ο Ιωάννης Μεταξάς παραιτήθηκε από Αρχηγός του Επιτελείου το 1915, όταν διαφώνησε με τον Βενιζέλο, για ζήτημα όχι πολιτικό αλλά  στενώτατα συνδεδεμένο με τα καθήκοντά του περί του πολεμικού σχεδίου της Ελλάδος και της διαθέσεως των στρατιωτικών αυτής δυνάμεων, εισερχομένης εις πολεμον. Πρόκειται για την διαφωνία του για την Μικρασιατική πολιτική του Ελευθερίου Βενιζέλου.

 Ένοιωσα τη στωικότητα του και την βαθειά μελαγχολία στα 3 χρόνια της εξορίας του στην Κορσική, Σαρδηνία και Ιταλία, όταν οι Γάλλοι επέβαλαν στον Βενιζέλο να απομακρύνει τον Βασιλέα Κωνσταντίνο και τους Βασιλόφρονες. Μα κυρίως  κατάλαβα γιατί έδωσε τόσους σκληρούς αγώνες, όταν πολιτεύτηκε από το 1920 -1936, με γενναιότητα, αυταπάρνηση, αίσθημα ευθύνης και κίνδυνο της ζωής του. Μελετώντας είδα το όραμά του να ξεπροβάλει ζωντανό. Ήταν η Ελλάδα!

Είμαι αποφασισμένος να αποθάνω υπέρ της ελευθερίας του λαού

Προτιμώτερον να σβήσω πολιτικώς παρά να θυσιάσω τα ιδεώδη μου.

Σημειώνει το1923.

Στο διάστημα αυτό εναντιώθηκε σε κάθε στρατιωτικό κίνημα και δικτατορία ή παρεκτροπή από το Σύνταγμα, ως αρχηγός του Κόμματος των Ελευθεροφρόνων και ως Υπουργός, Συγκοινωνιών, Εσωτερικών και Στρατιωτικών, σε διαφορετικές Κυβερνήσεις.

Κατάλαβα μέσα από τις συχνές καταγραφές στο Ημερολόγιο του, την απελπισία που τον διακατείχε, όταν έβλεπε την έκπτωση των πολιτικών ηθών της εποχής του.

-Ο Πολιτικός κόσμος σάπιος μέχρι μυελού οστέων

σημειώνει στις 8 Απριλίου 1935 και 3 μέρες αργότερα.

-Σαπίλα πολιτευομένων.

-Χρεωκοπία πολιτικού κόσμου, Ραγιαδοσύνη.

.- Κατάστασις γενική πνικτική. Κόσμος θέλει την ησυχίαν του και αφοσιωμένος εις την βιοπάλην του, δεν βλέπει τίποτε άλλο. Ανέχεται όλα, καταχρήσεις, κλεψιές. Ανάτασις καμία.

Κατάλαβα, γιατί απογοητευμένος έκρινε το 1936 ότι μία δικτατορία ήταν πλέον η μόνη λύση, για να αντιμετωπισθούν τα γιγάντια προβλήματα, αφού μέσα στα 15 χρόνια που πολιτευόταν είχε βρεθεί αντιμέτωπος με 32 διαφορετικές Κυβερνήσεις, κινήματα, επαναστάσεις, διώξεις, και άδικες εκτελέσεις, λογοκρισία και εξορίες.

 Ως διορατικός στρατηγός μυρίστηκε τον πόλεμο που πλησίαζε και γνώριζε καλύτερα από κάθε άλλο πόσο η Ελλάδα ήταν ανέτοιμη στρατιωτικά, πόσο είχε ανάγκη από στιβαρή διοίκηση, κυρίως άμεση αναπτέρωση του ηθικού του λαού. Γνώριζε πόσο σημαντικό ήταν για τον Έλληνα να ενεργοποιηθεί ο συναισθηματικός του κόσμος και να πιστέψει ξανά στις δυνάμεις του και στην αξία του, μετά την συμφορά του 1922.   Ναι, χρειαζόταν ένα γενικό ξεσήκωμα, ένα αναβάπτισμα στα ιδανικά και τις ηρωικές στιγμές του Έθνους. 

Για να καταλάβουμε καλύτερα ας δούμε ποιά ήταν η εικόνα της Ελλάδας το 1936.

Η Ελλάδα το 1934-35 σπαρασσόταν ακόμα από Διχασμό, ξεριζωμένοι πρόσφυγες 1.500.000 ήταν σπαρμένοι σε όλη την επικράτεια και πολλοί ζούσαν ακόμα μέσα στη φτώχεια, με έλλειψη στέγης, με προβλήματα από τους τοπικούς πληθυσμούς.

Επίσης ο πληθυσμός που είχε προστεθεί μετά τους Βαλκανικούς πολέμους, βρισκόταν σε απρόσιτα χωρία στα σύνορα, με αναλφαβητισμό και πολυγλωσσία.

Όσο για το στρατό και εκεί υπήρχε μεγαλύτερη διάλυση. Ιδίως μετά το Κίνημα των αξιωματικών του Ναυστάθμου του 1935, όταν το στρατοδικείο καταδίκασε και φυλάκισε περισσότερους από 1000 αξιωματικούς.

Μετά το κραχ του 1929, τα ημερομίσθια ήταν χαμηλά και οι συνθήκες εργασίας  ακόμα άθλιες. Διακόσιες (248) εργατικές κινητοποιήσεις και απεργίες, είχαν μεσολαβήσει,  άλλες με δίκαια αιτήματα άλλες παρακινούμενες, στους τέσσερις πρώτους μήνες του 1936, πριν αναλάβει  την διακυβέρνηση.

 

Αυτή ήταν η κατάσταση της Ελλάδας όταν ο Μεταξάς ως αρχηγός του Κόμματος των Ελευθεροφρόνων, Αντιπρόεδρος και Υπουργός Στρατιωτικών στην Κυβέρνηση Δεμερτζή, πήρε εντολή από το Βασιλιά Γεώργιο να σχηματίσει Κυβέρνηση. Ορκίσθηκε Πρωθυπουργός, τον Απρίλιο του 1936. Η Βουλή του ανέθεσε να λύσει τα άλυτα μέχρις στιγμής προβλήματα, με 240 ψήφους υπέρ, 16 κατά και 4 αποχές.

Τον ψήφισαν  ενώ οι ιδέες του για την αναγκαιότητα μίας δικτατορίας ήταν διάχυτες στην κοινωνία και στον πολιτικό κόσμο. Ως και ο Βενιζέλος είχε δοκιμάσει δύο φορές το 1933 και το 1935 αλλά απέτυχε. Το πρόβλημα ήταν πλέον ποιός θα πραγματοποιούσε την δικτατορία.

Όταν ψηφίσθηκε ο Ιωάννης Μεταξάς οι πάντες γνώριζαν ήδη από τις αρχές του 1934 τις θέσεις του υπέρ της Δικτατορίας, από  άρθρα του και συνεντεύξεις.  Όχι γιατί απεχθανόταν τον κοινοβουλευτισμό όπως μερικοί ιστορικοί τολμούν να πουν αλλά γιατί είχε περιέλθει σε  αθλιότητα η πολιτική κατάσταση και σε πτώσι ο  κοινοβουλευτισμός, όπως σημειώνει ο ίδιος που έντονα αντιδρούσε στη μικροπολιτική. Δεν πρέπει να ξεχνούμε όμως ότι είχε υποστηρίξει με όλες του τις δυνάμεις από την αρχή την Αβασίλευτο Δημοκρατία ως αρχηγός των Ελευθεροφρόνων το 1924.  

Ας δούμε όμως και ποιά ήταν η κατάσταση στην Ευρώπη.

Ήδη από τις αρχές του 1936 άρθρα και βιβλία είχαν κυκλοφορήσει αναφερόμενα στον επερχόμενο πόλεμο. Το 1935 Ο Χίτλερ κατήγγειλε την συνθήκη των Βερσαλλιών και του Λουκάρνο και έκανε υποχρεωτική την στράτευση, το δε 1936 εισέβαλλε στον Ρήνο. Ο Μουσολίνι είχε εισβάλει στην Αβησσυνία. Ο Στάλιν είχε κάνει μαζικές εκκαθαρίσεις 2.000.000 κόσμου και είχε εκτοπίσει άλλα 7.000.000 ανθρώπους στη Σιβηρία. Ο Ισπανικός εμφύλιος πόλεμος άρχισε τον Ιούνιο του 1936 και τον Ιούλιο έγινε η αντεπανάσταση του Φράνκο.

Μέσα στην γενική παραζάλη, όταν η Ευρώπη βάδιζε στο χάος και η πιθανότητα εμπλοκής της Ελλάδος ήταν ορατή, ο Μεταξάς ως υπεύθυνος αρχηγός προχώρησε στις 4 Αυγούστου  ζητώντας από τον Βασιλέα Γεώργιο να δεχτεί τη άρση άρθρων του Συντάγματος, όπως προέβλεπε νόμος που είχε ψηφισθεί επί Ελευθερίου Βενιζέλου, για περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Έτσι θα είχε την δυνατότητα να επιταχύνει τις διαδικασίες για την στρατιωτική, την κοινωνική και την ηθική προετοιμασία της Ελλάδος και παράλληλα να αποτρέψει την αιματοχυσία, που ετοιμάζονταν με την πανελλαδική απεργία της επομένης, 5ης Αυγούστου.

Το καθεστώς της 4η Αυγούστου έθεσε πρωταρχικό στόχο την άμυνα της Ελλάδος.

Η ομοψυχία αποτέλεσε το θεμέλιο λίθο της άμυνας μαζί με την στρατιωτική.

Ο ίδιος ανέλαβε πέντε Υπουργεία: τρία Υπουργεία του Στρατού το Υπουργείο Εξωτερικών και αργότερα το Υπουργείο Παιδείας.

Τα τέσσερα πρώτα ήταν άκρως απαραίτητα για να ελέγχει το στρατό και την εξωτερική πολιτική,  που ό ίδιος ήθελε να διαπραγματευτεί προσωπικά, όπως θα έκανε κάθε σοβαρός ηγέτης, πόσο μάλλον αυτός που ήταν και στρατηγός.

Το Υπουργείο Παιδείας όμως εκπροσωπούσε τη βαθύτερη  ψυχοσύνθεση του και τους στόχους που είχε κατά νου, προκειμένου να ξεπεράσει τις κοινωνικές αδυναμίες του τόπου, τον Διχασμό, και να οδηγήσει τον τόπο σε ομόνοια.

Με ριζικές αλλαγές στην εργατική νομοθεσία και κοινωνικά μέτρα άρχισε να κτίζει Κάλυψε από την αρχή τις ανάγκες των αδυνάτων, τους αγρότες και εργάτες, επαγγελματίες και βιοτέχνες, με τη δημιουργία του ΙΚΑ,  το 8ωρο, το 6ήμερο, την Κυριακή αργία. Φρόντισε την  ιατρική περίθαλψη όλων, με ιδιαίτερη έμφαση στην έγκυο γυναίκα, και άλλα μέτρα για την καταπολέμηση της φυματίωσης, της ελονοσίας, των  τραχωμάτων.  Ίδρυσε την Εργατική Εστία, την Φοιτητική Εστία, τον Οίκο Φοιτητού, νυκτερινές σχολές για τους αναλφάβητους, την Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος. Στέγασε πρόσφυγες, οργάνωσε το οδικό δίκτυο, ίδρυσε την ραδιοφωνία,  και πλήθος άλλων κοινωνικών μέτρων, ακόμα συσσίτια για την καλύτερη διατροφή των παιδιών.

Περιόρισε τα προνόμια των πλουσίων και των βιομηχάνων.

Μετά έπρεπε να ενθαρρύνει, να μεταδώσει πνεύμα αισιοδοξίας για το μέλλον βασισμένο στην εμπιστοσύνη προς το δίκαιο κράτος. Πνεύμα αλληλεγγύης.

Πλησίασε όλους, μεγάλους και μικρούς, φοιτητές και παιδιά. Μπήκε σε εργοστάσια και σε σχολικές τάξεις, ταξίδεψε σε όλες τις περιοχές από την Θράκη στην Κρήτη, για να διαπιστώσει μόνος του από κοντά τα προβλήματα, να τα θεραπεύσει, να νουθετήσει.  Οι 250 λόγοι μέσα στα τέσσερα χρόνια της διακυβέρνησης του φανερώνουν το πνεύμα του. Την προσπάθεια να χαράξει τον δρόμο του Έθνους μακριά από διχασμούς, να δώσει ελπίδα, να παρασύρει με τον ενθουσιασμό του, να προβάλει το όραμά του για την Ελλάδα. Να ενώσει τους Έλληνες με ένα σκοπό, την αναγέννηση της Ελλάδας.

Γρήγορα πολύ πριν την έκρηξη του πολέμου βρήκε ανταπόκριση και συμπαράσταση από τον κόσμο, που έβλεπε τις σημαντικές αλλαγές μέσα στη καθημερινή ζωή του.

Έμενε να πλησιάσει τα παιδιά και τους φοιτητές. Ίδρυσε τότε την Εθνική Οργάνωση της Νεολαίας, «το αγαπημένο του παιδί» όπως συνήθιζε να λέει.  Με την οργάνωση της Ε.Ο.Ν. ήθελε να δημιουργήσει υπεύθυνους πολίτες, κορίτσια και αγόρια χωρίς κοινωνικές και οικονομικές διακρίσεις, να δημιουργήσει άτομα και ομάδες ικανές για συνεργασία, αλληλεγγύη, αυτοπεποίθηση και ομοψυχία. Μίλησε σε όλους σαν πατέρας που συνεγείρει την οικογένειά του για να αντιμετωπίσουν την δύσκολη ώρα που πλησίαζε, με θάρρος και ελπίδα. Κάλεσε τους φοιτητές στον κινηματογράφο  Πάλλας τον Δεκέμβριο του 1936 και τους μίλησε. Ο ενθουσιασμός ήταν άκρατος.

Τους παρότρυνε να δημιουργήσουν μόνοι τους τις πρώτες ομάδες. Η κρατική επέμβαση ήλθε πολύ αργότερα. Οι μεγαλύτεροι θα αποτελούσαν την άμυνα στα μετώπισθεν.

Συνθήματα άρχισαν να ακούγονταν στα τραγούδια της ΕΟΝ.

Έμπρος για μια Ελλάδα νέα, εμπρός με ελληνική καρδιά,

εμπρός περήφανα γενναία. Ναι! της Ελλάδος τα παιδιά.

Εμπρός η Δόξα η παλιά μας να ξαναζήσει είναι καιρός

με τον Μεγάλο Βασιλιά μας. Εμπρός πάντοτε εμπρός ! 

Στην γλυκειά μας την πατρίδα την τρανή και ηρωική

συ απόμεινες ελπίδα Νεολαία ελληνική....

Στο περιοδικό της Νεολαίας με άρθρα και ιστορικά κείμενα  ξαναζωντάνεψαν ηρωικές στιγμές της ιστορίας, αρχαίας και βυζαντινής, του αγώνα του 21.  Ηρωες, αγώνες, ήθη, έθιμα, χοροί και παραδόσεις, λογοτεχνικά κείμενα ελληνικά και ξένα σε μετάφραση γέμισαν τις σελίδες, μαζί με πρακτικές οδηγίες σε όλον τον πληθυσμό της υπαίθρου και των πόλεων. Παράλληλα οδηγίες και μέτρα προφύλαξης κατά των αεροπορικών επιδρομών και κατά του χημικού πολέμου, μαθήματα αεράμυνας. Παρότρυνε όλους για σιτάρκεια, αποταμίευση, οικονομία. Τα παιδιά της Ε.Ο.Ν έκαναν την ανακύκλωση υλικών και την απογραφή του πληθυσμού.

Η Ε.Ο.Ν και η Δ.Α.Σ η οργάνωση των φοιτητών πέτυχε μέσα σε δύο χρόνια, όταν σήμανε η ώρα του πολέμου, να είναι όλοι στις θέσεις τους σαν έτοιμοι από καιρό.

Η ομοψυχία που χαρακτήρισε τον Ελληνικό λαό, είχε επιμελώς καλλιεργηθεί με χίλιους τρόπους, με έργα και αίσθημα εμπιστοσύνης στον αρχηγό για το που οδηγούσε το Έθνος.  Αλλά ας ακούσουμε τον ίδιο με τι λόγια παρότρυνε τους νέους.

«Παιδιά μου, πρέπει να βάλετε ένα κανόνα στη ζωή σας. Αγωνίζεσθε ο καθένας και η καθεμία σας δια τον βίον σας, την οικογένειά σας και την ευημερίαν του σπιτιού σας, δια τας ατομικάς σας ανάγκας. Μην περιοριστείτε εκεί. Να βάλετε ένα ποσοστό χρόνου και προσπάθειας δια να εργασθή ο καθένας και η καθεμία σας δια το σύνολον του Έθνους».

«Τώρα και το παιδί  του πλουσίου και το εργαζόμενο παιδί, φορούν την ίδιαν στολή και είναι μαζί πλάι πλάι και αξίζουν το ίδιο, κι όποιος από τους δύο είναι ο ικανώτερος αυτός θα πάει μπροστά.

 Οργανώσεις διάφορες νεολαίας είχαν υπάρξει και πριν τον Ι. Μεταξά, όπως οι πρόσκοποι. Ο προσκοπισμός όμως ήταν ξενόφερτος και αυτό δεν άρεσε στον στρατηγό Μεταξά, χρειαζόταν να δημιουργήσει μία ενιαία οργάνωση που να αγκαλιάσει όλη την Ελλάδα και όλα τα παιδιά της, μία οργάνωση με ελληνική ψυχή.

Κατακρίθηκε η Νεολαία και σίγουρα θα έγιναν και κάποια λάθη. Αυτά όμως δεν ανέτρεψαν την πορεία ούτε αναιρούν την σημασία της ύπαρξης της και το θετικό έργο που επιτέλεσε τόσο αποτελεσματικά.

Στις  26 Οκτωβρίου 1940, εν γνώσει του ότι ο πόλεμος άρχιζε από ώρα σε ώρα, ο Ιωάννης Μεταξάς κάλεσε την  Νεολαία για να την ενθαρρύνει.

«Σήκω επάνω Ελληνική Νεολαία, δεν υπάρχει δια σε άλλη πραγματικότης παρά η Ελληνική Πατρίς.»

Δύο μέρες αργότερα όταν άρχισε ο πόλεμος. Μόλις ακούστηκαν οι σειρήνες, οι μεγαλύτεροι γνώριζαν που θα πάνε τι θα κάνουν. Μέσα σε κλειστούς φακέλους που είχε λάβει ο καθένας υπήρχαν οι οδηγίες. Άλλοι εντάχθηκαν στην  Πολιτική και άλλοι στην Κρατική Υπηρεσία Αλληλεγγύης Μετώπου. Π.Υ.Α.Μ. και η Κ.Υ.Α.Μ

Άμεσα πήραν τη θέση οι πρώτοι των πολιτικών υπαλλήλων που στρατεύτηκαν, οι άλλοι των εργατών στα εργοστάσια, των γεωργών στα χωράφια που εγκαταλείφθηκαν με την στράτευση. Άλλοι δούλεψαν σε  κοινωνικά έργα, σε νοσοκομεία, συγκέντρωσαν και έστειλαν γράμματα και υλική βοήθεια στους στρατιώτες και τις οικογένειές τους, παραστάθηκαν στους πληγωμένους και στα παιδιά. Όλοι ήξεραν την αποστολή τους.

Στα Γενικά Αρχεία του Κράτους.  Υπάρχουν οι αναφορές που συντάχθηκαν καθ' όλη την διάρκεια του πολέμου, μέχρι την είσοδο των Γερμανών. Σε αυτές περιγράφονται οι 25 διαφορετικές αρμοδιότητες, που είχαν τα μέλη και αριθμητικά πως επανδρώθηκαν οι ομάδες και λειτούργησαν, ανά κατηγορία ή περιοχή, από τα σύνορα μέχρι την Κρήτη. Οι αναφορές συγκεντρώθηκαν στην κεντρική υπηρεσία Κ.Υ,όπως και οι αναφορές θανάτων ή ατυχημάτων. Οι 2000 σελίδες που αποτελούν αυτό το αρχείο από όλη την Ελλάδα φανερώνουν την άρτια οργάνωση.

Και ενώ ο πόλεμος συνεχιζόταν ο Μεταξάς έδινε θάρρος στους νέους.

«Παιδιά μου, Είμαστε τώρα 1.250.000 αγωνισταί κάτω από τις γαλανόλευκες Σημαίες του Ελληνικού Φαλαγγιτισμού, μέσα σε μία ιερή και αδιάσπαστη ένωση, για να πραγματοποιήσουμε με θυσίες και κόπους με μόχθο και με ενθουσιασμό, αλληλέγγυα όλα τα παιδιά της Ελλάδος, χωρίς καμία απολύτως διάκρισι, την Αναγέννηση της Πατρίδος».

Εκτός από τα προφορικά,  γραπτά συνθήματα κυκλοφορούσαν πάνω σε πολλά έντυπα σε σχολικά τετράδια, σε  επιστολικά δελτάρια, σε ημερολόγια και κυρίως στο περιοδικό Νεολαία και αλλού, πολύ πριν ξεσπάσει ο πόλεμος. Συνήθως είχαν την υπογραφή του Ι. Μεταξάς.

Στην ΕΟΝ τα παιδιά της Ελλάδος δεν διδάσκονται απλώς την αρετήν διδάσκονται να ασκούν την αρετήν

Θυσίες δουλειά, αγώνας για την Ελλάδα, μ'ένα μοναδικό σκοπό ΤΗ ΝΙΚΗ και για αυτήν τα πάντα

Η ησυχία και η ειρήνη είναι αγαθά τα οποία δεν θα μας δώσουν οι άλλοι, αλλά τα οποία πρέπει ημείς να κατακτώμεν κάθε στιγμή.

Συνθήματα δημιούργησε και η Νεολαία σε φέιγ βολάν.

 Πειθαρχημένοι θα πάμε δια να κρατήσωμε την θέσιν της Ελλάδος.

Μη λησμονείτε ότι ο κόσμος κρατιέται από τον πολιτισμό της Ελλάδας!

Η Ελλάδα δεν θα πεθάνει ποτέ!!!

Η 4η Αυγούστου μας έκανε και  πιστεύουμε στη δύναμη και τη ζωτικότητα της Φυλής μας, σε μια ενιαία και αδιαίρετη Ελλάδα, και στη ζωντάνια την αξία και την υπεροχή των αγοριών και των κοριτσιών της Ελλάδας μας.   

Σε λόγο προς τους καθηγητές των Ανωτάτων Σχολών τον Νοέμβριο του 1940, είπε:

«Έρχομαι εδώ υπό την διπλήν μου ιδιότητα και ως Κυβερνήτου υπευθύνου των τυχών της χώρας ταύτης εις την κρίσιμον στιγμήν, αλλά και ως ανθρώπου, ο οποίος ανεγνώρισα καθ' όλον τον βίον μου την υπεροχήν του πνεύματος επί της ύλης και την αξίαν, την οποίαν έχει το πνεύμα επί της τύχης των ανθρωπίνων πραγμάτων». Ο λόγος τελείωνε.

 «Θα νικήσωμεν αλλά για τους Έλληνες Υπέρ την Νίκη η Δόξα».

Ο Ιωάννης Μεταξάς πίστεψε και σεβάστηκε τον Έλληνα και την Ελληνίδα. Θαύμασε την αυτοθυσία και τον ηρωισμό τους στις μάχες.  Σε λόγο του προς τους Υπουργούς στην εορτή του στις 7 Ιανουαρίου 1941.

Μόνο μεγάλος είναι ο Θεός και στην Ελλάδα ο λαός της....

...Το θαύμα το οποίο επιτελείται είναι έργο του Ελληνικού Λαού,

Θα κλείσω την ομιλία με  ευχή από το Απολυτίκιον του Αγίου Δημητρίου, την μνήμη του οποίου εορτάζουμε σε λίγες μέρες. Το βρήκα σημειωμένο σε ένα βιβλίο με  τραγούδια της Ε.Ο.Ν και θρησκευτικούς ύμνους.

«...Νέστορα ούτως Άγιε Μεγαλομάρτυς Δημήτριε, Χριστόν τον Θεόν ικέτευε δωρήσασθαι ημίν το Μέγα Έλεος».

Ζήτω η Ελλάς !

28η Οκτωβρίου 1940

www.ioannismetaxas.gr/28nOktovriou.html

Από το Ημερολόγιο:

28 Οκτωβρίου, Δευτέρα,
Νύκτα στις τρείς με ξυπνούν, ο Τραυλός. Ερχεται ο Γκράτσι.-Πόλεμος!- Ζητώ αμέσως Νικολούδη, Μαυρουδή.- Αναφέρω βασιλέα.- καλώ Παλαιρετ και ζητώ βοήθεια Αγγλίας.- Κατεβαίνω 5 Υπουργικόν Συμβούλιον. Όλοι πιστοί και Μαυρουδής.-Όλοι πλην Κύρου.-Βασιλεύς περιφορά μαζί του. Φανατισμός του λαού αφάνταστος.-Μάχαι εις σύνορα Ηπείρου.-Βομβαρδισμοί. Σειρήνες.- Αρχίζουμε να τακτοποιούμεθα.
Ο Θεός βοηθός!!

(Σημείωση: Τραυλός προσωπική φρουρά έξω από την οικία του Μεταξά.
Νικολούδης, Υπουργός Τύπου. Μαυρουδής, Μόνιμος υπηρεσιακός Υφυπουργός Υπουργείου Εξωτερικών. M.Πάλαιρετ, Πρέσβυς Μ. Βρετανίας. Αλέξης Κύρου, τμηματάρχης Υπουργείου Εξωτερικών ).
Η Περιγραφή της συναντήσεως του Ιωάννη Μεταξά και του Εμμανουέλε Γκράτσι, είναι καταγεγραμμένη από τρείς ανθρώπους, που την έζησαν ή την άκουσαν από τον ίδιο τον Μεταξά, κατά το Υπουργικό Συμβούλιο της 5ης πρωινής της 28ης Οκτωβρίου. Η εκδοχή Γκράτσι δεν διαφέρει από τις άλλες δύο.

*Από τον Εμ. Γκράτσι στο βιβλίο του «Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ» όπου καταγράφεται επίσης όλη η σταδιοδρομία του επί ενάμιση έτος στην Ελλάδα. Εξεδόθη στην Ιταλία το 1945 και στην Ελλάδα το 1985, από την ΕΣΤΙΑ.
Από τον Εμ. Γκράτσι επίσης, σε άρθρο του με αριθ. 19 στην εφημερίδα ΤΖΙΟΡΝΑΛΕ ΝΤΕΛ ΜΑΤΙΝΟ, Ρώμη 25 Αυγούστου 1945. Η μετάφρασή τους, που βρέθηκε στο Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδος, δημοσιεύτηκε από τις εκδόσεις Παπαζήση
2008, με τίτλο Ο ΓΚΡΑΤΣΙ ΓΡΑΦΕΙ.(σελ. 175).

"Την καθορισμένη ώρα δέκα περίπου λεπτά πριν από τις 3, ο Στρατιωτικός ακόλουθος, ο διερμηνέας και εγώ φθάσαμε στην καγκελλόπορτα της μικρής βίλλας, όπου έμενε ο Πρωθυπουργός. Ο κόμης Ντε Σάντο είπε στον φρουρό να ειδοποιήσει τον Πρωθυπουργό ότι ο Πρέσβυς της Ιταλίας επιθυμούσε να γίνει δεκτός για μία άκρως επείγουσα ανακοίνωση. Ο φρουρός άρχισε να κτυπά ένα ηλεκτρικό κουδούνι που επικοινωνούσε με το εσωτερικό του σπιτιού, αλλά το υπηρετικό προσωπικό κοιμόταν. Περιμέναμε για μερικά ατελείωτα λεπτά μπροστά στην καγκελλόπορτα. Μες την βαθειά σιωπή της νύκτας ακουγόταν το γαύγισμα ενός σκύλου.

Επί τέλους το κουδούνισμα ξύπνησε τον ίδιο τον Μεταξα, ο οποίος έκαμε την εμφάνισή του σε μία μικρή πόρτα υπηρεσίας και, αναγνωρίζοντας με, διέταξε τον φρουρό να με αφήσει να περάσω.
Οι δύο συνοδοί μου έμειναν στον δρόμο περιμένοντας με, έξω από την καγκελλόπορτα.
Ο Μεταξάς είχε φορέσει μία σκούρα μάλλινη ρόμπα, από τον γιακά της οποίας φαινόταν ένα μετριότατο βαμβακερό νυχτικό. Μου έσφιξε το χέρι, με έβαλε μέσα και με άφησε να περάσω σε ένα μικρό σαλόνι, το συνηθισμένο σαλονάκι μιας μικροαστικής εξοχικής βιλλίτσας. Αυτό το περιβάλλον αλά Γκουίντο Γκοτσάνο, με τα κακόγουστα καλά του πράγματα μ' έκανε να αναλογιστώ προς στιγμήν με κάποιο πικρό κρυφό χαμόγελο την Βίλλα Τορλόνια.
Μόλις καθίσαμε του είπα ότι η Κυβέρνηση μου είχε αναθέσει να του κάμω μια άκρως επείγουσα ανακοίνωση και χωρίς άλλα λόγια του έδωσα το κείμενο. Ο Μεταξάς άρχισε να διαβάζει. Τα χέρια του κρατούσαν το χαρτί έτρεμαν ελαφρά και μέσα από τα γυαλιά του έβλεπα τα μάτια να βουρκώνουν, όπως συνήθιζε όταν ήταν συγκινημένος. Όταν τελείωσε την ανάγνωση, με κοίταξε κατά πρόσωπο και μου είπε με φωνή λυπημένη αλλά σταθερή
"Allors c' est la guerre" (Επομένως έχουμε πόλεμο). Του απήντησα ότι δεν ήταν καθόλου έτσι κατ' ανάγκην, και ότι μάλιστα η Ιταλική Κυβέρνηση ήλπιζε ότι η Ελληνική Κυβέρνηση θα εδέχετο τα αιτήματά της και θα άφηνε να περάσουν ελεύθερα τα Ιταλικά στρατεύματα, τα οποία θα άρχιζαν τις μετακινήσεις τους την 6η πρωινή.
Ο Μεταξάς με ρώτησε τότε πως μπορούσαν να σκεφθώ ότι, ακόμα και αν είχε την πρόθεση να ενδώσει, θα του ήταν δυνατόν μέσα σε τρείς ώρες να λάβει τις διαταγές του Βασιλέως και να δώσει τις απαραίτητες οδηγίες για την ελεύθερη διέλευση των ιταλικών στρατευμάτων. Χωρίς καμία πεποίθηση, από απλή ευσυνειδησία, αρπαζόμενος από την τελευταία ελπίδα όπως ο ναυαγός πιάνεται ακόμα και ένα σανιδάκι, του απήντησα ότι αυτό δεν ήταν καθόλου αδύνατον. Ασφαλώς θα είχε απ' ευθείας τηλεφωνική γραμμή για να επικοινωνεί με τον βασιλέα. Όσο για τις διαταγές προς τα στρατεύματα , θα ήταν αρκετό να διαταχθεί ο αρχιστράτηγος να στείλει με τον ασύρματο εγκύκλιο διαταγή σε όλους τους διοικητές αν μην παρεμποδισθεί η προέλαση των ιταλικών στρατευμάτων.

Ο Μεταξάς με ρώτησε τότε αν μπορούσα να του καθορίσω τουλάχιστον ποιά ήταν τα στρατηγικά σημεία επί του ελληνικού εδάφους που η ιταλική Κυβέρνηση θα ήθελε να καταλάβει. Φυσικά, αναγκάσθηκα αν του απαντήσω ότι δεν είχα την παραμικρή ιδέα. Ο Μεταξάς απήντησε : "Vous voyez bien que c' est impossible" (βλέπετε ότι αυτό είναι αδύνατον). Η ευθύνη του πολέμου αυτού βαρύνει αποκλειστικά την Ιταλική Κυβέρνηση. Η Κυβέρνηση σας ήξερε κάλλιστα ότι η Ελλάδα το μόνο που επιθυμούσε ήταν να παραμείνει ουδετέρα, αλλ' ότι ήμεθα αποφασισμένοι να υπερασπιστούμε το εθνικό έδαφος εναντίονοιουδήποτε. Του απήντησα, ενώ σηκωνόμουν, ότι ήλπιζα ακόμα ότι θα ελάμβανε υπ' όψιν του την διαβεβαίωση που περιείχετο στην διακοίνωση, κατά την οποίαν η Ιταλική Κυβέρνηση δεν είχε καμία πρόθεση να θίξει την κυριαρχία της Ελλάδος και ότι θα μου γνώριζε στην Πρεσβεία πριν από τις 6, ότι η χώρα του δεχόταν τα ιταλικά αιτήματα .
Ο Μεταξάς δεν μου απήντησε. Με συνόδευσε στην έξοδο υπηρεσίας από την οποίαν είχα μπεί πριν από ένα τέταρτο και ήμασταν στο κατώφλι μου είπε χωρίς να αναπτύξει περισσότερο την σκέψη του, "Vous etes les plus forts..." (Είσαστε πιό δυνατοί) με φωνή αυτή τη φορά βαθιά αλλοιωμένη. Με τη σειρά μου δεν ήξερα τι να απαντήσω στα λόγια αυτά και στην βαθειά λύπη που τα δονούσε. Νομίζω δεν υπάρχει άνθρωπος στον κόσμο, ο οποίος τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του να μην αισθάνθηκε απέχθεια για το επάγγελμα του. Αν στην μακρά σταδιοδρομία μου στην υπηρεσία του κράτους υπήρξε ποτέ μια στιγμή κατά την οποίαν εμίσησα το δικό μου, μια στιγμή κατά την οποίαν το καθήκον του αξιώματός μου μου φάνηκε σταυρός όχι μόνο θλιβερός αλλά και ταπεινωτικός, η στιγμή αυτή ήταν όταν άκουσα εκείνα τα λόγια του πρόφερε ο πρεσβύτης εκείνος, που είχε καταναλώσει ολόκληρη την ζωή του αγωνιζόμενος και υποφέροντας για την χώρα του και τους βασιλείς του και που και κατά την υπέρτατη εκείνη στιγμή, προτιμούσε να διαλέξει για την πατρίδα του τον δρόμο της θυσίας και όχι τον δρόμο της ατιμώσεως. Υποκλίθηκα μπροστά του με τον βαθύτερο σεβασμό και βγήκα από το σπίτι του."

Το κείμενο της τελεσιγραφικής διακοίνωσις που επεδόθη από τον Πρεσβευτή της Ιταλίας Εμ. Γκράτσι στον Ιωάννη Μεταξά, Πρωθυπουργό και Υπουργό των Εξωτερικών την 3η πρωινή της 28ης Οκτωβρίου, έχει δημοσιευθεί μαζί με όλα τα διπλωματικά έγγραφα, που αφορούν τις Διπλωματικές σχέσεις Ελλάδος Ιταλίας, σε έκδοση του Βασιλικού Υπουργείου των Εξωτερικών το 1940, με Αριθ. 178, με τον τίτλο: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΕΥΚΗ ΒΙΒΛΟΣ 1940 - Η ΙΤΑΛΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ.

Οπως και το Διάγγελμα Πρωθυπουργού προς τον Ελληνικόν Λαόν.
Και με γαλλικό τίτλο: Livre Blanc Hellenique «Documents Diplomatiques,
L' Agression de L Italie contre la Grece». Το εν λόγω κείμενo επεδόθη στον Ιωάννη Μεταξά στα γαλλικά.

Διάγγελμα Πρωθυπουργού προς τον Ελληνικόν Λαόν.

28η Οκτωβρίου 1940
Η στιγμή επέστη που θα αγωνισθώμεν δια την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος, την ακεραιότητα και την τιμήν της. Μολονότι ετηρήσαμεν την πλέον αυστηρά ουδετερότητα και ίσην προς όλους, η Ιταλία μη αναγνωρίζουσα εις ημάς το δικαίωμα να ζώμεν ως ελεύθεροι Ελληνες, μου εξήτησε σήμερον την 3ης πρωινήν την παράδοσιν τμημάτων του εθνικού εδάφους, κατά την ίδιαν αυτής βούλησιν, και μου ανεκοίνωσεν ότι προς κατάληψιν αυτών, η κίνησις των στρατευμάτων της θα ήρχιζεν την 6η πρωινήν. Απήντησα εις τον Ιταλόν Πρέσβυν ότι θεωρώ και το αίτημα αυτό καθ' εαυτό και τον τρόπον με τον οποίον γίνεται τούτο, ως κήρυξιν πολέμου της Ιταλίας εναντίον της Ελλάδος.
Τώρα θα αποδείξωμεν εαν πράγματι έιμεθα άξιοι των προγόνων μας και της ελευθερίας την οποίαν μας εξησφάλισαν οι προπάτορές μας. Ολον το Εθνος ας εγερθή σύσσωμον. Αγωνισθήτε δια την Πατρίδα, τας γυναίκας, τα παιδιά σας και τας ιεράς παραδόσεις μας. Νυν υπέρ πάντων ο αγών
Ιωάννης Μεταξάς

Διάγγελμα της Α.Μ. του Βασιλέως προς τον Ελληνικόν Λαόν.

28η Οκτωβρίου 1940
Ο Πρόεδρος της Κυβερνήσεως σας ανήγγειλε προ ολίγου υπό ποίους όρους ηναγκάσθημεν να κατέλθωμεν εις πόλεμον κατά της Ιταλίας, επιβουλευθείσης την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος.
Κατα την Μεγάλην αυτήν στιγμήν είμαι βέβαιος ότι κάθε Ελλην και κάθε Ελληνίς θα εκτελέσωσι το καθήκον των μέχρι τέλους και θα φανώσιν αντάξιοι της ενδόξου ημών ιστορίας.
Με πίστη εις τον Θεόν και εις τα πεπρωμένα της φυλής, το Εθνος σύσσωμον και πειθαρχούν ως εις άνθρωπος θα αγωνισθή υπέρ βωμών και εστιών μέχρι τελικής νίκης.
Γεώργιος Β'

Με βάση αυτά τα έγγραφα και τα δημοσιεύματα των εφημερίδων έχουν έκτοτε συνταχθεί πολλά άλλα ιστορικά ή λογοτεχνικά βιβλία.

Η απάντηση του Πρωθυπουργού Ιωάννη Μεταξά, στον Γκράτσι την 28η Οκτωβρίου
"Alors c' est la guerre" επομένως έχουμε πόλεμο, και το "ΟΧΙ" του Αλβανικού Επους, με τους ηρωικούς αγωνιστές, δεν προέκυψαν τυχαία εκείνο το πρωινό του Φθινοπώρου.
Ο λαός και ο στρατός πολέμησαν, και ο καθένας στη θέση που ετάχθη, άνδρες και γυναίκες ηρωικά, με γενναιότητα, υπερηφάνεια, αυτοθυσία και αυταπάρνηση και με εμπιστοσύνη στον αρχηγό τους, γιατί γνώριζαν ακριβώς για ποιά αγαθά της ζωής, της κοινωνίας και του πνεύματος, πολεμούσαν και τι ακριβώς υπερασπίζονταν.
Ολα όμως ήταν το αποτέλεσμα μελετημένων πράξεων και διαδικασιών μίας προκαθορισμένης εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής, που στόχο είχε την άμυνα και την προετοιμασία σε περίπτωση πολέμου. Η πολιτική αυτή αναπτύχθηκε και εφαρμόστηκε επί μία τετραετία, από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, το καθεστώς που με πρόνοια και διορατικότητα προέβη σε συστηματική προετοιμασία λαού και στρατού. Η εφαρμογή όλων των μέτρων άρχισε να υλοποιείται σταδιακά από την πρώτη στιγμή που έγινε Πρωθυπουργός Ο Ι. Μεταξάς, τον Απρίλιο του 1936 και συγχρόνως ανέλαβε τα Πολεμικά Υπουργεία και το Υπουργείο Εξωτερικών. Αργότερα το 1938 το Παιδείας.
Η προετοιμασία λαού και στρατού κάλυψε όλους τους τομείς, παράλληλα νόμοι δίκαιοι, υπέρ του λαού με συνέπεια και πρόνοια θεσμοθετήθηκαν έγκαιρα. Διατάγματα και αυστηρά μέτρα εις βάρος του τύπου ελήφθησαν, που αφορούσαν την εσωτερική πολιτική και τη γαλήνη του τόπου. Την προσπάθεια για ανασυγκρότηση και ένα ολόκληρο σχέδιο, για αναπτέρωση του ηθικού και την εθνική ομοψυχία συντελέστηκε μέσω της οργανώσεως της Ε.Ο.Ν και την δεδομένη στιγμή έφερε τα αναμενόμενα αποτελέσματα.
Όλα εκτελέστηκαν υπό την προσωπική καθοδήγηση και τον διορατικό, επιτελικό νου του Ιωάννη Μεταξά, που είχε πάρει την φοβερή απόφαση να αμυνθεί η Ελλάδα σε περίπτωση επιθέσεως, πριν ακόμη αρχίσει ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, τον Μάρτιο του 1939.

1939--12 Μαρτίου Κυριακή - 19 Μαρτίου
Εβδομάς των παθών.- Πρώτη ανακοίνωσις Αγγλική για τα χρέη και υποψίες μου ότι θα επιζητήση την πτώσιν μου. Επίσης υποψίαι δια ρόλον Τσουδερού. Βασιλεύς σταθερώς υπέρ. Αλλά Ελλάς αδύνατον να πληρώση. Ανησυχίαι μου. Αίφνις αναπήδησις ζητήματος απειλής Ρουμανίας υπό Γερμανίας (Παρασκευή) Διακοίνωσις Αγγλίας Σάββατον. Ζητεί απάντησι. Πόλεμος; Συνενόησις με συμμάχους; Σάββατον βράδυ μετά γεύμα ες διπλωματικόν σώμα διαψεύδονται από Ρουμάνους τα πάντα! - Φαίνεται ότι Gafenco εζήτησε Πέμπτη βοήθειαν Αγγλίας. Παρασκευήν εσυμβιβάσθησαν με Γερμανούς, και Σάββατον διέψευσαν (Hallifax). - Σήμερα επιβεβαιούνται εικασίαι μου. Εν τω μεταξύ Τούρκοι απήντησαν έτσι και έτσι, μάλλον ευμενώς.
Τι εβδομάδα !! - Τώρα όμως θα κινηθεί Mussolini? Μπορεί να μην κινηθεί; Και τι έχουμε να υποστούμε εμείς; - Ανησυχίες μου σοβαρές απόψε.
18 Μαρτίου. Φοβερά απόφασίς μου εν περιπτώσει Ιταλικής απειλής.
20 Μαρτίου, Δευτέρα. Ήσυχωτέρα κατάστασις. Αλλά υπερήφανος δι' απόφασίν μου.

Ενα πνεύμα αισιοδοξίας που υπήρξε ήδη από το 1939, ενεργοποιούσε την κοινωνία σε όλους τους τομείς και με ενθουσιασμό ενίσχυσαν το πρόγραμμα του. Ο ενθουσιασμός είναι φανερός στις φωτογραφίες των συγκεντρώσεων κόσμου κάθε ηλικίας, πολύ πριν την 28η, τον πόλεμο ή τον τορπιλισμό της Ελλης, που είναι επίσης καταγεγραμμένος στο Ημερολόγιο.
Με ψυχραιμία και κυριολεκτικά χωρίς να ανοίξει ρουθούνι, ο Ιωάννης Μεταξάς κράτησε γερά το τιμόνι σαν καλός Κυβερνήτης. Ετοίμασε την χώρα, ανάμεσα από πολλές αντιξοότητες εσωτερικούς και εξωτερικούς κραδασμούς. Τον προβλημάτησαν δολοπλοκίες από «ένθερμους φίλους», από Υπουργούς που παραιτήθηκαν, από Διευθυντές Τραπεζών που δεν τηρούσαν το απόρρητο της θέσεώς τους, από πρόσωπα του πολιτικού κόσμου και από φανερούς εχθρούς του καθεστώτος, που αγωνίζονταν να τον ανατρέψουν. Ψύχραιμος και σταθερός ακόμα και στις αντιθέσεις του με τους Αγγλους συμμάχους και στις παράλογες απαιτήσεις τους.

Αντιμετώπισε ακόμα και τον Βασιλέα Γεώργιο. Οπως την ημέρα που έγινε η απόβασις των Ιταλών στην Αλβανία και ο Βασιλέας Γεώργιος Β' του έδωσε το υπόμνημα του Σοφούλη περί Οικουμενικής.

7 Απριλίου, Μεγάλη Παρασκευή.
Απόβασις των Ιταλών εις Αλβανίαν. Βαρεία ανησυχία.- βράδυ Βασιλεύς με καλεί, μου δίδει υπόμνημα Σοφούλη. Θέλουν Οικουμενικήν Κυβέρνησιν κ.τ.λ. Αγανάκτησίς μου. Λέγω εις Βασιλέα ότι αν θέλη δοκιμάση να με απολύση και καλέση Σοφούλη. Δεν ετρελάθηκα απήντησε. Του είπα τότε ότι δεν κάμνω καμμίαν μεταβολήν, ότι δεν υπάρχουν κόμματα, ότι αυτά είναι πτώματα. Του συνέστησα να είπη εις Αγγελόπουλον να παύση να τους ενθαρρύνη.- Επιστρέφω εις Υπουργείον. Επιτελάρχαι. Μέτρα αντιστάσεως κατά Ιταλών.

Κώστα Κοτζία, "ΕΛΛΑΣ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ Η ΔΟΞΑ" σελ.28
Εις την είσοδον του Υπουργείου Εξωτερικών ο Ιωάννης Μεταξάς συνήντησε τον Υπουργό Κώστα Κοτζιά που είχε ήδη ειδοποιηθή.
«Κυρ Κώστα έχουμε Πόλεμο ...οι Ιταλοί μας τον κήρυξαν ...και να σου πω -ομιλώντας προχωρούσε προς το ιδιαίτερον γραφείον του-
εάν κρατήσουν όπως πιστεύω οι προφυλακές άμυνα 15 ημέρες όσες χρειάζονται δια να συμπληρωθεί η επιστράτευσις και δεν μας ριχτούν αμέσως οι Γερμανοί όπως είναι πιθανόν, μη σου φανεί παράδοξον να ιδής τους Ιταλούς στη Θάλασσα. Και ήρεμος κάθισε εις το γραφείον του και ερρίφθη ο Στρατηγός, ο Διπλωμάτης, ο Ελλην και ο Πρωθυπουργός αμέσως κατά την ιστορικήν φράσιν του «Και τώρα επί τω έργω»

O Ιωάννης Μεταξάς αφού προέβη στην εξιστόρηση της επίδοσης του τελεσιγράφου και στη πολιτικήν της Ελλάδος και της Ιταλίας κατέληξε.

"Αυτή είναι κύριοι συνάδελφοι η όλη εξέλιξης της πολιτικής μας. Ηδη προκειμένου να ζητήσω τας υπογραφάς σας δια τα αναγκαιούντα διατάγματα, σας δηλώ κατά τρόπο σαφή και απόλυτον, ότι οιοσδήποτε εξ ύμων έχει αντίρρησιν επιφύλαξιν ή και άρνησιν να την διατυπώση και να αναπτύξη την άποψίν του ή εν διαφωνία να υποβάλει την παραίτησιν του. Η δε τυχόν παραίτησίς αυτού δεν πρόκειται ουδ' επ' ελάχιστον να δημιουργήση οιανδήποτε παρεξήγησιν εις βάρος του, αφού το θέμα είναι ιστορικώς και εθνικώς τοιούτον, ώστε να επιβάλη την κατ' ελευθέραν γνώμην και συνείδησιν έγκρισιν ή απόρριιψιν των διαταγμάτων."
Ουδεμία διετυπώθη παρ' ουδενός έστω και μικρά επιφύλαξις. Τότε ο Πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς έθεσεν ενώπιον του τα Διατάγματα Γενικής επιστρατεύσεως Κηρύξεως εις Κατάστασιν Πολιορκίας κλπ και είπε.
«Θέτω προς υπογραφήν τα Διατάγματα ταύτα και υπογράφω πρώτος..»
Έλαβε ανα χείρας τον στυλογράφον του, εστάθη επ' όλίγον, τον εναπέθεσεν επί της τραπέζης, έκυψε την κεφαλήν του ως να εσυλλογίζετο, έκαμεν δια της δεξιάς του το σήμα του σταυρού, ανέλαβε εκ νέου τον στυλογράφον και την στιγμήν που ήρχισε να υπογράφη προσέθεσεν με βαθεία συγκίνησιν
«Ο Θεός σώζει την Ελλάδα».
Οι Υπουργοί ένας ένας με βαθειά συγκίνηση υπέγραψαν όμοια.

Στην αίθουσαν του Υπουργικού Συμβουλίου παρόντες ήσαν :

Πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς
και ως
Υπουργός Εξωτερικών, Στρατιωτικών, Ναυτικών, Αεροπορίας, Υπουργός Παιδείας

Υφυπουργός Εξωτερικών, Νικόλαος Μαυρουδής
Υφυπουργός Στρατιωτικών, Νικόλαος Παπαδήμας
Υφυπουργός Ναυτικών, Ιπποκράτης Παπαβασιλείου
Υφυπουργός Παιδείας, Νικόλαος Σπέντζας
Υφυπουργός Τύπου και Τουρισμού, Θεολόγος Νικολούδης
Υφυπουργός Πολιτικού Γραφείου, Κοσμάς Μπούρμπουλης
Υπουργός Δικαιοσύνης, Αγης Ταμπακόπουλος
Υπουργός Οικονομικών, Ανδρέας Αποστολίδης
Υφυπουργός Εθνικής Οικονομίας, Μενέλαος Κυριακόπουλος
Υπουργός Προνοίας και Υγιεινής Αντιλήψεως, Ηλίας Κριμπάς
Υπουργός Εσωτερικών, Ιωάννης Δουρέντης
Υπουργός Εργασίας, Αριστείδης Δημητράτος
Υπουργός Γεωργίας, Γεώργιος Κυριακός
Υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας, Αμβρόσιος Τζίφος
Υφυπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας, Δευκαλίων Ρεδιάδης
Υπουργός Διοικήσεως Πρωτευούσης, Κώστας Κοτζιάς
Υπουργός Εφοδιασμού, Γεώργιος Ζαφειρόπουλος
Υπουργός Σιδηροδρόμων, Γεώργιος Νικολαιδής
Υφυπουργός Δημόσιας Ασφάλειας, Κωνσταντίνος Μανιαδάκης
Υφυπουργός Συναιτερισμών, Μπάμπης Αλιβιζάτος